D. SELÇUK YETİM 

                                                                                                                 SAYIŞTAY UZMAN DENETÇİSİ

ÖZET

İş artışı yapmanın şartları 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’nun “Sözleşme Kapsamında Yaptırılabilecek İlave İşler, İş Eksilişi Ve İşin Tasfiyesi” başlıklı 24’üncü maddesinde belirtilmiştir. Bu koşulların ilki öngörülemeyen bir durumun ortaya çıkmasıdır. Aşağıda yer alan çalışmamızda da öngörülemeyen durumdan ne anlaşılması gerektiği açıklanmaya çalışılacaktır.

ANAHTAR KELİMELER:

İş Artışı, Öngörülemeyen Durum, Mükerrer Ödeme

  1  GİRİŞ

 4735 sayılı Kanun’un “Sözleşme Türleri” başlıklı 6’ncı maddesinin (a) bendinde Anahtar Teslim Götürü Bedel Sözleşme; “Yapım işlerinde; uygulama projeleri ve bunlara ilişkin mahal listelerine dayalı olarak, işin tamamı için isteklinin teklif ettiği toplam bedel üzerinden anahtar teslimi götürü bedel sözleşme …” olarak tanımlanmıştır. Bu çerçevede, anahtar teslim yapım işlerinde yapılacak işin her türlü ayrıntısı göz önünde bulundurularak uygulama projeleri ve diğer teknik belgeler hazırlanmakta ve ihale edilmektedir. Ancak yapım işlerinde, pek çok farklı değişken projeyi etkiyebilmekte ve bu nedenle de projelerde kısmi değişiklikler ve iş artışı gündeme gelebilmektedir.

Bu makalede, öncelikle  öngörülebilen - öngörülemeyen durum ayrımı yapılacak, ardından uygulama projeleri ve diğer teknik belgelerde yer alan kusurları (Bundan sonra proje kusurları olarak nitelendirilecektir.) gidermek amacıyla yapılan iş artışları, bu ayrım çerçevesinde irdelenecektir.

2 ÖNGÖRÜLEMEYEN - ÖNGÖRÜLEBİLEN DURUM AYRIMI

İş artışını düzenleyen 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’nun “Sözleşme Kapsamında Yaptırılabilecek İlave İşler, İş Eksilişi Ve İşin Tasfiyesi” başlıklı 24’üncü maddesinde;

 “Mal ve hizmet alımlarıyla yapım sözleşmelerinde, öngörülemeyen durumlar nedeniyle bir iş artışının zorunlu olması halinde, artışa konu olan iş;

            a) Sözleşmeye esas proje içinde kalması,

b) İdareyi külfete sokmaksızın asıl işten ayrılmasının teknik veya ekonomik olarak mümkün olmaması,

şartlarıyla, anahtar teslimi götürü bedel ihale edilen yapım işlerinde sözleşme bedelinin % 10'una, birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilen mal ve hizmet alımlarıyla yapım işleri sözleşmelerinde ise % 20'sine kadar oran dahilinde, süre hariç sözleşme ve ihale dokümanındaki hükümler çerçevesinde aynı yükleniciye yaptırılabilir.” denilmek suretiyle anahtar teslim işlerde %10 oranında iş artışı yapılabileceği belirtilmiştir. Aynı hüküm, Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin 21’inci, tip idari şartnamelerin 52’inci ve tip sözleşmelerin 28’inci maddelerinde de yer almıştır.

İlgili madde hükmü gereğince iş artışı yapmanın koşulları;

• Öngörülmeyen bir durum olması,
• Esas proje içinde kalınması,
• Yapılacak imalatın asıl işten ayrılmasının teknik ve ekonomik olarak mümkün olmaması,
• Sözleşme bedelinin  %10’unu aşmamasıdır.

 Madde metni dikkatlice incelendiğinde, iş artışı yapabilmenin ön koşulunun  “Öngörülemezlik Şartı”na bağlandığı görülecektir. Öte yandan, aynı maddenin gerekçe metninde, “Böylece projenin tamamlanması için zorunluluk arz etmeyen ve önceden öngörülebilir nitelikte işlerin iş artışı kapsamında yaptırılmasının önlenerek teknik veya ekonomik gerekçelerin proje bütünlüğü kapsamında ortaya konulma esası getirilmektedir.” denilmek suretiyle,  öngörülebilen nitelikteki işler için iş artışı yapmanın mümkün olmadığı belirtilmektedir. Adı geçen madde ve gerekçe metni birlikte değerlendirildiğinde, öngörülemeyen durumlarda iş artışı yapılabileceği, öngörülebilen nitelikteki işler için ise iş artışı yapılamayacağı sonucu ortaya çıkmaktadır.

Buradaki temel soru, öngörülemeyen durum-öngörülebilen iş ayrımının nasıl yapılacağıdır. Bu noktada, iş artışına konu olan iş kaleminin, proje ve diğer teknik belgelerin hazırlanması aşamasında bilinmesi mümkün değilse, bir diğer anlatımla söz konusu iş kalemi projenin uygulama aşamasında ortaya çıkan bir zorunluluktan kaynaklanıyorsa, bu hal öngörülemeyen bir durum kapsamında değerlendirilebilir. Konuyu örneklendirmek gerekirse, deprem yönetmeliğinde yapılan bir değişiklik sonucu yapının temelinde yer alan imalat kalemlerinin değiştirilmesinin zorunlu hale gelmesi, öngörülmeyen bir durum kapsamında değerlendirilerek iş artışı yapılabilecektir. Bunun nedeni, deprem yönetmeliğinde yapılan değişikliğin uygulama projeleri ve diğer teknik belgelerin hazırlanma aşamasında öngörülemeyecek bir durum olmasıdır.

Buna karşılık,  bir imalatın proje veya diğer teknik belgelerde bulunmaması (duvar boyası, mutfak tezgâhı, elektrik tesisatı gibi) yapıda bir eksiklik meydana getiriyorsa, bu imalat öngörülebilir nitelikte bir iş kalemi olarak kabul edilebilir.

Bir imalatın proje veya diğer teknik belgelerde bulunmaması yapıda bir eksiklik meydana getiriyorsa, bu imalat öngörülebilir nitelikte bir iş kalemi olarak kabul edilebilir.

Bu tanımlamalardan da anlaşılacağı üzere, öngörülemeyen durum-öngörülebilen iş ayrımını belirleyen temel nokta projelerin kusurlu hazırlanıp hazırlanmadığıdır. Proje kusurlarını giderici nitelikteki imalatlar için iş artışına gidilmesi mümkün değilken, projenin hazırlanma aşamasında öngörülmesi mümkün olmayan bir durum ortaya çıktığı takdirde iş artışına gidilebilecektir.

3. PROJE  KUSURLARI NASIL TELAFİ EDİLECEKTİR?

Anahtar teslim yapım işlerinde uygulama projeleri ve diğer teknik belgelerin, her türlü ayrıntı incelenerek hazırlanması gerekiyor olsa da uygulamada projeler kusurlu olarak hazırlanabilmektedir. Projelerin uygulanma safhasında da söz konusu kusurları gidermek amacıyla iş artışı yapılmaktadır.

Yukarıda da açıklandığı üzere iş artışı yapabilmenin ön koşulu öngörülemez bir durum olmasıdır.  Ancak proje kusurları öngörülemeyen bir duruma bağlı olarak ortaya çıkmaz. Aksine, bu kusurlar öngörülebilen bir imalatın, proje ve diğer teknik belgelere eksik veya hatalı yansıtılması sonucu meydana gelmektedir. Bu nedenle, kanaatimizce proje kusurlarının (öngörülemezlik şartının gerçekleşmemesi nedeniyle) iş artışı yapılarak telafi edilmesi olanağı bulunmamaktadır.

Proje kusurlarının iş artışı yapılarak telafi edilmesi olanağı bulunmamaktadır.

Bu noktada proje kusurlarının nasıl telafi edileceği sorusu akıllara gelmektedir. Konunun düzenlendiği Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin “İşlerin Denetimi” başlıklı 14’üncü maddesinde, “… Bununla birlikte yüklenici, kendisine verilen projelerin ve/veya şartnamelerin, teslim edilen işyerinin veya malzemenin veyahut talimatın, sözleşme ve eklerinde bulunan hükümlere aykırı olduğunu veya fen ve sanat kurallarına uymadığı hususundaki karşı görüşlerini teslim ediliş veya talimat alış tarihinden başlayarak on beş gün içinde (özelliği bakımından incelenmesi uzun sürebilecek işlerde, yüklenicinin isteği halinde bu süre idarece artırılabilir) idareye yazı ile bildirmek zorundadır. Bu sürenin aşılması halinde yüklenicinin itiraz hakkı kalmaz. Yüklenicinin iddia ve itirazlarına rağmen, idare işi kendi istediği gibi yaptırdığı takdirde yüklenici, bu uygulamanın sonunda doğabilecek sorumluluktan kurtulur…” hükmü yer almaktadır. Borçlar Kanunu’nun 357’nci maddesinin üçüncü fıkrasında ise, “İş devam ettiği sırada, iş sahibinin, verdiği malzemenin veya gösterdiği arsanın kusurlu olduğu anlaşılır yahut imalatın noktası noktasına muntazaman icrasını tehlikeye koyacak diğer bir hal hadis olursa mütaahhit, iş sahibini bundan derhal haberdar etmeğe mecbur aksi takdirde bunların neticelerini tahammül etmekle mükelleftir.” hükmüne yer verilmek suretiyle, konunun uzman tarafı olan yüklenicinin elindeki uygulama projeleri ve diğer teknik belgelerde bir eksiklik veya kusur var ise bunu bilmek ve idareye bildirmek yükümlüğünde olduğu belirtilmiş, aksi takdirde doğacak zararlardan sorumlu tutulmuştur[1]-[2]-[3]

 Bir diğer anlatımla, projeler veya diğer teknik belgeler kusurlu şekilde düzenlenmiş olsa bile, yüklenici bu durumu bilmek ve idareye bildirmek zorundadır. Yüklenici tarafından idareye bir itiraz yapılmadı ise ihale bedelinin, telafi edici imalatların bedelini de kapsadığı kabul edilecektir. Dolayısıyla, projeler kusurlu olsa dahi, hiçbir ek bedel ödenmeden (iş artışı yapılmaksızın), yapının eksiksiz tamamlanması gerektiği değerlendirilmektedir ⁴.

4. SONUÇ

Proje veya diğer teknik belgelerin hazırlanması aşamasında öngörülemeyen veya öngörülmesi mümkün olmayan durumlar için proje değişikliği yapılıp iş artışına gidilebilecektir.  Ancak proje veya diğer teknik belgelerde yer alan kusurları gidermek için yapılacak imalatlar, öngörülebilen işler kapsamında değerlendirilecek ve iş artışı yapılamayacaktır. Bunun nedeni, projelerde yer alan eksik ve kusurların konunun uzmanı olan yüklenici tarafından tespit edilip idareye bildirilme zorunluluğudur. Yüklenicinin üzerine düşen bildirim sorumluluğunu yerine getirmemesi halinde, teklifini söz konusu eksik işleri telafi edecek şekilde verdiği kabul edilecek ve iş artışı yapılmayacaktır.

[1] İstekliler kendisine sunulan belge ve bilgileri en ince ayrıntısına kadar inceleyerek ve mahallinde inceleme yapmak suretiyle tekliflerini hazırlamaktadır.

[2] Örnek Bayındırlık Yüksek Fen Kurulu Kararı’nda da (Karar No:2006/053, Tarih No:11.08.2006) bahse konu işte, iş artışı yapılmak istenilen kalemlerin bir kısmının, öngörülemeyen bir durum kapsamında değerlendirilemeyeceği ve söz konusu kalemlerin yüklenicinin teklifi içinde düşünülmesi gerektiği belirtilmiştir.

[3] Yargıtay, 15 .HD. 22.04.1991 T.4761 E.1956 K örnek Kararı’nda, kendisine verilen projenin fen ve sanat kurallarına uygun olmadığı konusunda idareyi uyaran yüklenicinin, üzerine düşen sorumluluğu yerine getirdiği gerekçesiyle sorumlu tutulamayacağı hüküm altına alınmıştır.

⁴ YETİM, Selçuk, “Anahtar Teslim Götürü Bedel Yapım İşlerinde Eksik Veya Kusurlu İşler Ve Bedelinin Tespiti”, Güncel Mevzuat Dergisi, Mayıs, 2010, S: 53,